ارزیابی فرآیند بیابان زایی با تأکید بر پوشش گیاهی و شوری خاک با استفاده از سنجش از دور (مطالعه موردی: دریاچه نمک قم)

یکی از بحران¬های اکولوژیکی که جهان امروزه با آن درگیر است پدیده بیابان¬زایی است اما برای مهار این بحران نیاز به درک صحیح فرآیندهای آن است. امروزه پدیده بیابان¬زایی به عنوان یکی از بارزترین وجوه انهدام منابع طبیعی در جهان مطرح گردیده و طی چند دهه گذشته کوشش¬های فراوانی جهت مقابله با گسترش این پدیده صورت گرفته است. بنابراین مهم ترین هدف پژوهش حاضر، بررسی روند بیابان¬زایی با تأکید بر شاخص شوری خاک و پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر ماهواره¬ای و مطالعات صحرایی است. منطقه مطالعاتی بخشی از حوزه آبخیز دریاچه نمک است که از نظر سیاسی حد¬فاصل بین استان¬های اصفهان و قم است. این حوضه در قسمت مرکزی ایران واقع شده است و به دلیل شرایط اقلیمی خاص از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و از پتانسیل فرسایش¬پذیری بالایی برخوردار است. جهت بررسی وضعیت شوری خاک، از کاربری¬های اراضی مختلف بسته به مساحت کاربری حداقل چهار نمون? خاک به عنوان چهار تکرار از دو عمق سطحی و زیرین برداشت شد و شاخص¬های ec و ph اندازه¬گیری شدند. سپس با استفاده از میان¬یابی (idw)، منطقه مورد مطالعه از نظر ec و ph خاک پهنه¬بندی شد. به¬منظور پایش کاربری اراضی تصاویر ماهواره¬ای لندست در سه دوره زمانی (1990-1975)، (2001-1990) و (2010-2001) به¬کار گرفته شد. فرمول¬های شاخص پوشش گیاهی (ndvi) و شاخص شوری بر روی تصاویر ماهواره¬ای اعمال شده و نتایج آنها مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده¬های به¬دست آمده از مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی با استفاده از آنالیز واریانس دوطرفه در نرم افزارspss (0/16) انجام گرفت. نتایج نشان داد که مقدار شوری خاک از دورترین نقطه به دریاچه به سمت مرکز دریاچه به¬صورت صعودی افزایش یافته و در مرکز دریاچه به اوج می¬رسد. نتایج مساحی سنجی نشان داد که سطح کویر نمک در طول دوره آماری افزایش یافته، سطح اراضی شوره¬زار افزایش محسوسی داشته، سطح اراضی مرتعی کاهش به¬سزایی داشته، سطح اراضی تحت تسلط ماسه بادی کاهش یافته و سطح اراضی کشاورزی افزایش قابل توجهی داشته است. مساحت پوشش گیاهی در سومین دوره آماری افزایش چشم¬گیری داشته است. همچنین سال 2001، اوج شوری خاک منطقه بوده و از آن به بعد مساحت پوشش گیاهی افزایش چشم-گیری داشته است. در نهایت مشخص شد از سال 1975 تا سال 2010 حدود 400 کیلومترمربع از مساحت منطقه به بیابان تبدیل شده است. در مجموع می¬توان نتیجه گرفت که در منطق? مورد مطالعه، سطح اراضی بیابانی رو به افزایش است و دو عامل شوری خاک و پوشش گیاهی عوامل تعیین کننده در ارزیابی بیایان¬زایی به¬شمار می¬روند، تصاویر ماهواره¬ای در بررسی مقدماتی و تشخیص روند بیابان¬زایی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است.